Quantcast
Channel: Pichot cous de literaturo – Prouvénço Informations
Viewing all articles
Browse latest Browse all 13

MIRÈIO, UNO EPOUPÈIO !

$
0
0

 

MIRÈIO, UNO EPOUPÈIO !

 

 

Avertimen

 

Frederi Mistral, autour de tres epoupèio (Mirèio, Calendau, Pouèmo dóu Rose), prèmi Nobel, es pas un escrivan simplas bord qu’es abali de culturo auto. Adounc, basto pas d’èstre un especialisto de la lengo prouvençalo mistralenco pèr coumprene lou sèns founs de Mirèio. Fau tambèn d’enfourmacioun, d’entre-signe qu’assajan de pourgi em’aquest estùdi.

_______________________________

 

 Óubrage de referènci : MAURON Claude, Frédéric Mistral, Fayard, 1993

 

Bèn avans d’espepidouna lou sujèt : « Mirèio es-ti uno epoupèio » e, s’acò se counfiermo, queto meno d’epoupèio, aluquen lou tèmo que Mistral n’en prenguè l’escampo pèr escriéure soun oubrage… es que fai toujour mestié de se refresca la memòri !

 

S’agis de l’espelido dis amour entre dous jouvènt : Mirèio – 15 an – e Vincèn, pas gaire mai.

 

S’agis, tambèn, d’uno istòri d’amour impoussiblo, à la debuto dóu siècle 19 : li jouvènt soun de coundicioun soucialo trop despariero. Vincèn es un panieraire, quàsi un barrulaire, quouro Mirèio es la souleto eiretiero d’un « tenamen di plus fort de la Crau », d’un di mas li mai riche dóu païs arlaten.

 

L’óupousicioun de si gènt au maridage buto Mirèio à s’enfugi vers lou vilage santen, pèr ié demanda lou soustèn di Sànti Marìo.

 

Lor de soun viage vers li Santo, vaqui la jouvènto picado pèr uno souleiado. Vaqui que n’en mor.

 

Mai tout acò es pas rèn qu’uno escampo que baio à Mistral l’óucasioun d’espandi sis idèio sus Prouvènço en fissant l’atencioun dóu leitour :

 

Falié uno istòri ? N’i a uno.

 

Falié que lis amourous fuguèsson jouine ? Soun jouine…, Au leitour, que i’enchauto, lis amour di vièi ?

 

Falié qu’aquélis amour fuguèsson countristado ? Vaqui perqué li jouvènt soun de coundicioun soucialo forço despariero… qu’autramen, Vincèn aurié marida la jouvènto… e alor, pas ges de Mirèio.

Pamens, fau pas s’engana : Mirèio es pas un rouman souciau. Lou sujèt n’es pas rèn autre qu’uno escampo.

 

Après aquelo pichoto introuducioun, vuei, anan, vèire se Mirèio sarié pas uno epoupèio e, se cas es, queto meno d’epoupèio.

__________________________________

 

Pèr acò faire, nous fau respoundre à tres questioun :

 

Proumié, uno epoupèio, qu’es acò :

1) óurigino dis epoupèio antico

2) founcioun dis epoupèio

3) règlo de coustrucioun dis epoupèio

 Veiren, d’abord, se la Mirèio de Mistral es dins la draio dis epoupèio antico.

 Veiren, pièi, se n’en respèto li founcioun majo.

 Veiren, enfin, se li règlo de coustrucioun dis epoupèio s’atrobon bèn dins Mirèio.

 

Segound, nous faudra visaja se s’agirié pas d’uno epoupèio crestiano emé :

1) la predestinacioun crestiano

2) lou crestianisme dins l’obro touto

3) uno apouteòusi crestiano

 

 Tresen uno epoupèio crestiano bord qu’es uno epoupèio prouvençalo

 Se demandaren se Mirèio sarié pas uno epoupèio crestiano pèr ço qu’es, d’en proumié, uno epoupèio prouvençalo o uno epoupèio pèr lou pople prouvençau qu’es un pople crestian : « car cantan que pèr vautre, o pastre e gènt di mas ».

 

Veiren un crestianisme poupulàri que soun racinage es rèn que prouvençau.

Veiren uno etnougrafìo prouvençalo.

Veiren la mitoulougìo prouvençalo : la di Sànti Marìo.

 

I – UNO EPOUPÈIO, QU’ES ACÒ ?

 

S’agis, d’abord, d’ouralita. D’efèt, lou mot sor dóu grè epos : paraulo ; paraulo d’un cant, vers que se canto. Ço que vèn de l’indouéuroupen WeKw : emissioun de voues, en latin, « vox, vocis ».

 

Adounc, l’epoupèio es, proumié, uno pouësìo ouralo que devié èstre dicho o countado.

 

Dóu tèms d’Oumèro (siècle 8 avans J.-C.) es dicho pèr lis aède.

 

Definicioun : Lou diciounàri Littré (lou de la lengo franceso) douno : « narration en vers d’actions grandes et héroïques » e tambèn « imitation en récit d’une action intéressante et mémorable ».

 

L’epoupèio s’atrobo, dins la maje part di culturo que ié dison indouéuroupenco (indouéuroupen : poupulaciounn vengudo dóu Nord-Caucase, vers lou 3en milenàri avans J.C.) : Perso, Indo, Éuropo.

 

Es ansin qu’en Indo, vers lou 1é milenàri avans J.-C., se ié dis lou Ramayana emai lou Mahabharata (dous cènt milo vers, que dison la batèsto di diéu entre éli).

 

La Grèço counèis, vers la debuto dóu siècle 8 avans J.-C. (-750 -800) lis epoupèio d’Oumèro : l’Iliado que conto la guerro de tóuti li Grè contro la ciéuta de Troio e l’Oudissèio que canto lou tèms qu’Ulisse, s’entournant de la guerro, afrounto l’oundo perihouso.

 

Dins ço que vendra Franço, avèn un soulet eisèmple d’escrituro reüssido d’epoupèio : s’agis, à l’Age Mejan, au siècle 11, de la Chanson de Roland. Aquelo d’aqui trasformo la desfacho de Charlemagne en 778 dins Pirenèu, au Samport (la legèndo voudrié que siguèsse esta à Ronceveaux) en vitòri. Aqui, avèn de nouta, dins uno epoupèio, la proumiero pareigudo dóu tèmo dóu martire crestian. Lou martire qu’es, pèr un crestian, uno vitòri coumplido coume la de Mirèio que s’en vai tout drech en Paradis.

 

Tóuti lis assai pèr basti uno epoupèio en Franço, entre la Chanson de Roland, au siècle 11 e la Mirèio de Mistral, au siècle 19, fan chi.

 

 L’epoupèio un raconte long, en vers, emé unita e countinuëta

D’efèt, lis escrivan soun pas capable de respeta lou principe proumié de l’epoupèio qu’éu, Mistral, seguis emé Mirèio. Aquéu principe vòu que l’epoupèio siegue un raconte long, en vers.

 

Vaqui perqué Mistral mestrejo aquéu gènre literàri, bèn mai qu’un Ronsard (1572) qu’avié previst d’escriéure uno epoupèio en 24 libre o chapitre, La Franciade, (retrasènt di grand fa de Francus, fiéu d’Hector)… pèr crida sebo au libre 4 !

 

Pèr carita crestiano, parlaren pas, tant es marrido, de L’Henriade (Enri IV) qu’escriéu Voltaire, au siècle 18.

 

Au siècle 19, Hugo, pèr quant à-n’éu, pòu pas respeta l’unita e la countinuëta dóu raconte epi. Sa Légende des siècles (emé, tambèn, la Fin de Satan, Dieu) es facho de trousset sènso liame, courdura entr’éli.

 

E parié, es pas pèr rèn que Lamartine glourifico la Mirèio de Mistral : de La Chute d’un  ange o de Jocelyn, n’a pas pouscu faire miés que d’ obro aparcelado.

 

Adounc, dins ço que vendra Franço, franc de la Chanson de Roland, au siècle 11, Mistral, bèu proumié, es lou soulet capable de farga un tèste que respetèsse lou principe que l’epoupèio es un tèste long e uno istòri que se tèn.

 

La vitòri finalo dóu eros gramaci l’ajudo d’uno divineta

Lou segound principe que dèu respeta l’epoupèio es la vitòri finalo dóu eros gramaci l’ajudo d’uno divinita (au contro de la tragèdi que lou eros n’es escracha pèr lou fatum, pèr la voulounta di diéu).

 

S’arregardan li dos epoupèio, moudèle de Mistral : L’Oudissèio (Oumèro) e L’Eneïdo (Vergéli), vesèn que :

 

Dins L’Oudissèio, Ulisse, ajuda pèr la divo Atena (Minervo pèr li rouman), pòu s’entourna au siéu, à Itaco, e i’escracha sis enemi.

 

Dins L’Eneïdo, Enèo, ajuda pèr Venus pòu, tambèn, escracha sis enemi e èstre à l’óurigino de la foundacioun de Roumo.

 

Aquéu principe de la vitòri dóu eros ajuda pèr la divinita, poudrié sembla que Mistral l’aguèsse pas respeta bord que Mirèio mor d’uno souleiado, sènso agué marida Vincèn.

 

Mai sarié pas rèn coumprene à Mirèio que de se pensa acò. D’efèt, la toco dounado pèr Diéu à Mirèio, es pas lou maridage mai lou martire e lou martire, pèr un crestian, es pas uno desfacho mai la vitòri coumplido.

 

Dins aquesto esprovo iniciatico, dins aquesto elevacioun celestialo, Mirèio óutèn l’ajudo di tres Marìo au cant 11.

 

Pèr acò e pèr d’àutri resoun, li cant 11 e 12 soun, belèu, li mai impourtant de l’obro. Es ansin qu’au cant 12, li Santo menon Mirèio tout drech en Paradis. Aquesto mort, pèr un crestian, es uno vitòri coumplido :

Noun, more pas ! Iéu, d’un pèd proumte

Sus la barqueto deja mounte…

Adiéu, adiéu !… Deja nous emplanan sus mar !

La mar, bello plano esmougudo,

Dóu Paradis es l’avengudo

 

Adounc, se pòu dire que Mistral respèto coumpletamen lou segound principe de l’epoupèio : la vitòri dóu eros. Aqui, emé l’óutengudo dóu Paradis. S’agis d’uno vitòri coumplido que fai de Mirèio uno epoupèio vertadiero.

 

 Un imaginàri poupulàri ciment proumié d’un pople

Mai l’epoupèio es, tambèn, e belèu subre-tout, un biais qu’a un autour de recampa de tèmo que formon un imaginàri poupulàri. Souvènti cop, aquéu d’aqui es lou ciment proumié dóu pople.

 

Es ansin que tóuti li grè de l’Antiqueta se counèisson dins l’Iliado que counto la guerro di grè contro la ciéuta de Troio.

E parié, Vergéli, dins l’Eneïdo, dis coume Enèo, ajuda pèr Venus es à l’óurigino mitico de Roumo. Tóuti li rouman, dóu tèms d’Aguste, se podon vèire coume li rèire-felen d’aquesto istòri.

L’imaginàri prouvençau, l’imaginàri de la foundacioun crestiano de Prouvènço, pèr quant à-n’éu, se pòu tourna-trouba dins Mirèio.

Es ansin que lou cant 11 – cant maje – retrais la mitoulougìo poupulàri de la crestianisacioun de Prouvènço pèr li sant e li santo, temouin de Crist, que sarien arriba en barco i Santo (quouro sabèn qu’i a pas ges de crestianisacioun de Prouvènço avans lou siècle 3).

 

 

Quàuqui règlo de coustrucioun dis epoupèio :

 

Coume poudèn pas passa en revisto tóuti li règlo de coustrucioun de l’epoupèio pèr vèire se Mirèio li fai siéuno, s’acountentaren de n’en visaja quàuqui poun forço significatiéu :

 

1 – D’abord, l’epoupèio, despièi l’Antiqueta éuroupenco, tèn un noumbre de libre precis.

 

Es ansin que l’Iliado e l’Oudissèio d’Oumèro formon, chascuno, un oubrage de 24 libre.

Tre l’Antiqueta, avèn d’escrivan qu’emplegon un divisour de 24 : 12. Es ansin que l’Eneïdo tèn 12 libre.

E parié, la Mirèio de Mistral, respèto la règlo antico em’un oubrage de 12 libre.

 

2 – Avèn deja vist que, dins l’epoupèio, despièi l’Antiqueta, i’a toujour un quicho-clau : la vitòri dóu eros.

Dins l’Oudissèio, lou vincèire es Ulisse, dins l’Eneïdo, Enèo. Mirèio, elo tambèn, a sa vitòri : la mort crestiano.

D’efèt, pèr un crestian, uno mort crestiano es pas uno desfacho mai la vitòri toutalo.

 

3 – La debuto de l’epoupèio a de règlo de coustrucioun que seguis Mistral :

 

Proumié, i’a l’envoucacioun à la Divinita pèr qu’ajude lou pouèto dins soun pres-fa.

 

Dins l’Antiqueta, es à la Muso presidant à l’epoupèio que se fai l’envoucacioun.

Fau s’ensouveni que li nòu Muso que beilejon lis Art soun, dins la mitoulougìo grecou-latino, fiho de Jupiter.

Es ansin que l’Iliado coumenço emé lou vers : « Chante, o Muse, la colère d’Achille. » quouro L’Oudissèio clamo : « O Muse, conte-moi l’aventure de l’Inventif (Ulisse) ».

Vergéli, pèr quant à-n’éu, vòu assaupre li causo dis esprovo d’Enèo : « Muse, apprends-moi les causes. »

 

Mistral a 18 an, quouro escriéu soun proumié brouioun d’epoupèio : Li Meissoun. Soun envoucacioun ? « Ajudo-me, museto de Prouvènço. »

 

Mai, à l’espelido de Mirèio, Mistral laisso de coustat li divo antico, li muso, pèr lou Diéu crestian, lou soulet asata à la soucieta prouvençalo dóu siècle 19. Au vers 15 de Mirèio, prego :

Tu, Segnour Diéu de ma patrìo,

Que nasquères dins la pastrìo,

Enfioco mi paraulo e douno-me d’alen.

 

E, à l’estrofo 5 :

Bèu Diéu, Diéu ami, sus lis alo

De nosto lengo prouvençalo,

Fai que posque avera la branco dis aucèu !

 

Segound, i’a l’absènci dóu noum dóu eros dins li proumié vers bord qu’es dins lou titre.

 

Es ansin qu’ « oudissèio », en grè « odusseus » significo Ulisse.

Lou titre de l’Eneïdo tèn lou noum d’Enèo.

Mirèio, persounage centrau, vèn lou noum de l’oubrage (coume Calendau, 7 an après, sara l’eros e lou titre de la segoundo epoupèio de Mistral).

 

Tresen, tre la debuto d’uno epoupèio, avèn la presènci dóu pouèto bord que parlo à la proumiero persouno (en francés : « je », « moi », verbe à la 1ro persouno).

 

Es ansin que, dins l’Iliado, Oumèro sono, éu-meme, la Muso, au vers 1é em’un : « Chante, Muse, la colère d’Achille ».

Dins l’Oudissèio, la presènci dóu pouèto se counèis, tambèn : « O Muse, conte-moi l’aventure de l’Inventif ». Lou « conte-moi » es bèn d’Oumèro.

Dins l’Eneïdo, Vergéli es presènt 3 cop dins lou 1é vers : « Moi (1é cop) qui jadis sur un frêle pipeau modulais (2en cop em’un verbe à la 1ro persouno) mon (3en cop, poussessiéu à la 1ro persouno) chant ».

Dins Mirèio, Mistral es presènt tre lou vers proumié em’un verbe à la 1ro persouno : « Cante uno chato de Prouvènço ». E, dins li 5 proumiéris estrofo, Mistral i’es presènt 10 cop.

 

Quatren, noutan l’emplé dóu proulèssi (prolepse) : l’autour anticipo ço qu’arribara au clava de l’istòri. Adounc, anóuncio lou countengu dóu raconte. D’eisèmple, n’en voulès ?

Tre la debuto de l’Oudissèio, sabèn qu’Ulisse tournara au siéu, vincèire.

Tre la debuto de l’Eneïdo, se coumpren qu’Enèo poudra « fonder sa ville et installer ses dieux dans le Latium ».

Pèr quant à Mistral, emplego lou passat pèr parla de Mirèio… un biais de faire assaupre qu’es morto, coume lou vòu soun astrado :  

Coume èro

Rèn qu’uno chato de la terro,

En foro de la Crau se n’es gaire parla.

 

E se n’en falié d’àutri provo, un darnié poun mostro que, verai, Mirèio es uno epoupèio : lou viage is Infer o souto-terro.

 

Dins lis epoupèio qu’an servi de moudèle à Mistral, s’atrobo toujour, au bèu mitan de l’oubrage, un viage is Infer.

Dins l’Oudissèio (24 libre o chapitre) es au 11en qu’Ulisse davalo is Infer pèr ié questiouna lou devinaire Tiressias sus soun aveni.

Dins l’Eneïdo (12 libre) es au 6en que, souto-terro, encò de la divinarello Sibylle, Enèo vai counèisse soun deveni.

E parié dins Mirèio : aquelo d’aqui, au cant 6 (sus 12), rescontro la masco crestiano Taven que curo Vincèn, mai, subre-tout, proufetiso ço qu’avendra de la jouvènto, un deveni paralèle en lou de Crist : « Crist ressuscitara ». I’a meme la vesioun di Santo quouro arribon en barco au vilage santen :

Oi-vé ! lou mèstre pescadou

A doumina l’ounde rebello

Dins uno barco.

 

II – UNO EPOUPÈIO CRESTIANO

 

Avèn vist que Mirèio a li carateristico majo d’uno epoupèio. Aro, anan vèire que s’agis d’uno meno d’epoupèio diferènto dis epoupèio antico bord que s’agis d’uno epoupèio crestiano.

 

A – La predestinacioun crestiano de la jouvènto :

 

Coume l’eros dis epoupèio antico, Mirèio es predestinado : soun destin es fissa tre la debuto de l’obro… uno astrado anounciado dins lou biais literàri que ié dison « proulèssi » : tout just entamena, lou raconte baio d’entre-signe sus la fin de l’eros.

 

Dins l’Eneïdo, un proulèssi anóuncio, emé la vitòri d’Enèo, la foundacioun futuro de Roumo : « d’où la race latine, les albains nos pères et les murs de la haute Rome ».

 

Dins Mirèio, i proumié vers, un proulèssi presajo de la fin de la piéucello. Tre l’estrofo 1ro, noutan l’óupousicioun entre lou presènt : « Cante uno chato de Prouvènço » e lou passat emplega pèr Mistral : « En foro de la Crau se n’es gaire parla »… provo qu’au moumen de l’escrituro, la chatouno a viscu.

 

Pèr anouncia sutilamen l’endeveni de Mirèio, l’estrofo 4, poulissemico (emé mai que d’un sèns) dis coume perira la chatouno :

Ounte l’ome abrama noun posque aussa la man

Bello …

E redoulènto e vierginenco

Bello frucho madalenenco

Ounte l’aucèu de l’èr se vèn leva la fam.

 

Mirèio i’es coumparado à-n’un fru qu’a « l’ome abrama » i’es enebi de touca : perira vierginello. Mai, coume s’agis d’uno situacioun que la chatouno ié pòu pas rèn, s’agis de predestinacioun, ço qu’afourtis encaro lou qualificatiéu « vierginenco ». Vierginello, Mirèio l’es, à l’image de la Vierge. Vaqui perqué s’agis d’uno predestinacioun crestiano.

 

« Bello frucho madalenenco » a, tambèn, mai que d’un sèns. Proumié, es lou fru madur pèr la Santo Marìo-Madaleno (fin de juliet). Segound, evoco, tambèn, aquelo santo qu’es uno di tres Marìo reverado au vilage santen mounte Mirèio i’anara mouri.

Enfin, aquéu fru que Mirèio i’es coumparado, sara jamai pèr l’ome. D’efèt, l’astrado de la chatouno es pas terrestro mai celestialo, dins un Paradis metafourisa pèr l’endré « Ounte l’aucèu de l’èr se vèn leva la fam. »

 

 Vincèn, estrumen essenciau de la predestinacioun crestiano :

 

L’estrumen essenciau emplega pèr Diéu pèr fin de basti aquesto predestinacioun crestiano, es Vincèn, Vincèn que, pèr si paraulo, mando Mirèio sus la routo di Santo. Es tambèn pèr ço que soun amour pèr Vincèn es countristra que Mirèio s’encamino vers li Santo.

 

Mai aquel estrumen (Vincèn), es Mirèio elo-memo que lou met en mouvemen quouro ié demando de parla de si viage, de ço qu’a vist :

N’en dèves vèire, dins ti viage,

De castelas, de liò sóuvage

D’endré, de vot, de roumavage !

 

Lou mot « roumavage », tout darnié de l’enumeracioun, n’es lou mai impourtant : e Vincèn parlo de soun roumavage i Santo. Es que la predestinacioun crestiano, que l’estrumen n’es Vincèn, passo, d’abord, pèr li paraulo e l’esperit crestian de Mirèio.

 

Sièis estrofo de-longo, Vincèn conto aquéu roumavage. Pinto un miracle fa pèr li relicle di Santo… li Santo presènto tre la debuto de l’epoupèio e qu’anóuncion sa presènci au quicha de l’obro. Dins aquéstis estrofo, Mistral lis evoco 7 cop. À soun fin bout, dous vers coumandon à Mirèio :

Se lou malur vous despoutènto,

Courrès, courrès i Santo ! Aurés lèu de soulas.

 

Lou darnié mot di 6 estrofo – mes en valour – « soulas », anóuncio la mort glouriouso de Mirèio. Se fau remembra que dins Grand Tresor « soulas » significo « consolation » emai « douceur, plaisir. »

 

Aquelo predestinacioun crestiano se counfiermo tout au long de l’obro. Pèr fin de lou verifica, anan estudia un tros dóu cant 8. Dins aquéu passage, Mirèio, au souveni di paraulo de Vincèn, decido de s’enana vers li Santo : « Courrès, courrès i Santo ! Aurés lèu de soulas. »

 

Pièi Mirèio cargo soun vièsti. Forço mot emplega pinton de preparatiéu afourtissènt soun role de nouvieto proumesso à Diéu.

D’abord, duerb lou « gardo-raubo » mounte recato soun « prouvimen ». Lou gardo-raubo es un moble qu’en Prouvènço se ié rejoun li vièsti de la nòvio.

Se Mirèio cargo soun vièsti de nòvio pèr s’encamina vers li Santo, es qu’a pèr toco soun maridage. Mai s’agis d’un maridage emé Diéu que la proumiero causo que trobo Mirèio en durbènt soun gardo-raubo, es la « courouneto de soun bon jour ».

Valènt-à-dire la courouneto qu’avié pèr soun rescontre emé Diéu, lor de sa coumunioun.

 

Pièi rescontro « un brout de lavando passido » : fau s’ensouveni que s’agis d’uno flour de coulour bluio, coulour counsacrado is enfant vouda à la Vierge.

 

Enfin, trobo « uno candeleto benesido ».

 

Lou maridage misti se counfiermo que Mirèio, un cop viestido, « cencho » soun péu « em’un riban à bluio tencho » (toujour la coulour de la Vierge). Enfin, sus sa peitrino croso un fichu de « vierginen teissut ».

 

Lou maridage misti, l’ascensioun celestialo de Mirèio, sa predestinacioun crestiano se counèisson que, davans soun oustau, dins « la niue porto-esfrai », au moumen de coumpli soun viage iniciati vers li Santo, aluco lou cèu. E, ié vèi, demié lis estello :

Lou grand Càrri dis Amo, alin, dóu Paradis

Prenié la mountado courouso,

Emé sa cargo benurouso.

 

Pèr li prouvençau, à la Grande Ourse ié dison « grand Càrri » : es lou que meno lis amo vers Diéu quouro la Voie Lactée se dis « Camin dis Amo ».

 

B – Lou crestianisme au fiéu de l’obro :

 

Après agué coustata que Mirèio es bèn uno epoupèio crestiano bord que i’a uno predestinacioun crestiano, anan espeluca lou biais que se manifèsto aquéu crestianisme au fiéu de l’obro.

Veiren, proumié, l’envoucacioun inicialo.

Segound, s’agira de counsidera lou voucabulàri crestian.

Regardaren Taven coume uno masco crestiano, quàsi un prèire.

 

1 – proumié, l’envoucacioun crestiano inicialo qu’avèn deja visto :

 

Lou sabès pèr l’agué vist tout aro, que l’envoucacioun à la divinita es un passage inmancable pèr l’autour d’uno epoupèio.

Es ansin qu’Oumèro à la debuto de l’Iliado coume de l’Oudissèio reclamo l’ajudo d’uno Muso (fiho de Jupitèr).

Vergéli, éu tambèn demando l’ajudo de la Muso à la debuto de l’Eneïdo.

Coume Mistral se dis « umble escoulan dóu grand Oumèro », adounc Mirèio es uno epoupèio. Se Mirèio es uno epoupèio, lou Mèstre de Maiano pòu pas manca de demanda l’ajudo d’uno divinita.

Dins la Prouvènço dóu siècle 19, Mistral poudié pas parla dóu panteon latin, de divinita roumano : alor, davans uno poupulacioun crestiano, reclamo l’ajudo de Crist :

Tu, Segnour Diéu de ma patrìo

Que nasquères dins la pastriho,

Enfioco mi paraulo e douno-me d’alen !

 

2 – lou voucabulàri e lou biais crestian :

 

Se, verai, Mirèio es uno epoupèio crestiano, cassen, au fiéu de l’obro, dins la bouco di persounage, lou voucabulàri crestian.

Mirèio rènd soun bon vèspre à Mèste Ambròsi emé l’espressioun prouvençalo, antan usualo, « Diéu vous lou doune ».

Mèste Ambròsi crèi que li ràfi se trufon d’éu, envoco lou Crist :

Quau se trufo,

[…] Diéu lou bufo

e fai vira coume baudufo…

 

E tambèn, au cant 2, pèr la gramacia de i’agué douna de bèu magnan, Jano-Marìo, la maire de Mirèio, pourgis « sus l’autar de la Bono Maire » de si « brout lou plus bèu pèr dèime ».

Poudèn enca nouta (cant 7) un ràfi que respond à Mèstre Ambròsi : « Diéu vous ause ».

I meissounié qu’arribon, Ramoun fai : « lou Bon Diéu vous mando » em’enca (cant 7) : « Diéu gardèsse ».

 

3 – Taven, uno masco crestiano

 

Taven es uno masco crestiano, quàsi un capelan. La crestianeta d’aquesto epoupèio poudrié èstre agarrido pèr la presènci de la masco Taven. Mai sarié uno visto courteto d’aquéu persounage.

D’efèt, au cant 3, « la descoucounado », la masco aparo Vincèn em’uno argumentacioun crestiano. Pèr acò, conto uno istòri leva dóu legendàri crestian prouvençau, la de « l’ermitan dóu Leberoun e lou sant pastre ».

Mai lou crestianisme d’aquelo masco se counèis, enca mai, quouro Mirèio e Vincèn s’atrobon dins lou Trau di Fado. Dos causo mostron tout acò, li proufecìo de la masco e l’escounjuracioun.

L’escounjuracioun sèmblo la qu’aurié facho un prèire eisourcisto crestian :

Crist es na ! Crist es mort ! Crist es ressuscita !

Crist ressuscitara !…

Pièi la masco fai : « Tres fes emé l’artèu lou signe de la crous ».

Enfin, la masco a uno vesioun de Crist dins soun camin vers la crous :

De la colo entre li roumese

E li frejau, alin lou vese

Que mounto emé soun front que sauno à gros degout !

 

Pièi la masco crestiano evoco la crestianisacioun de Prouvènço pèr li Santo e li Sant de la barco (2) qu’abourdè lou vilage santen, o pulèu n’a uno vesioun :

Ai ! de Pèire la barco antico

Is àspri roco mounte pico

S’es esclapado !… Oi-ve ! lou mèstre pescadou

A doumina l’oundo rebello ;

Dins uno barco novo e bello

Gagno lou Rose, e reboumbello

Emé la crous de Diéu plantado au trepadou !

 

C – La vitòri dóu eros de l’epoupèio, valènt-à-dire la mort crestiano de Mirèio :

La vitòri dóu eros, valènt-à-dire la mort crestiano de Mirèio, es counformo au biais de faire de l’epoupèio antico.

Aquelo vitòri dóu eros, aquelo vitòri de Mirèio s’ausis, d’aiours, à si paraulo, dins l’angòni. À Vincèn :

O Vincenet, que noun pos vèire

Dins moun cor coume dins un vèire !

De soulas, de soulas, n’en regounfle moun cor !

Moun cor es un lauroun que verso :

Abelimen de touto merço,

Gràci, bonur, n’ai à reverso !…

Dis Ange dóu bon Diéu entre-vese li Cor…

 

Lou « soulas », segur, significo « soulagement » mai lou Grand Tresor lou reviro tambèn pèr « plaisir ». Avèn, d’aiours, tout proche, lou mot « abelimen » (G.T.) : agrément, embellissement, charme em’enca li mot « gràci » e « bonur ».

 

Adounc, dins aqueste camin vers lou Paradis, au mitan d’un fube de soulas, d’abelimen, Mirèio es dins lou bonur de la vitòri coumplido qu’es la mort crestiano. E lou clamo :

Urouso, urouso

lis amo que la car en terro detèn plus !

 

Aquéu bonur, aquelo vitòri es d’embarca emé li Santo vers lou Paradis :

Noun, more pas !

Iéu, d’un pèd proumte

Sus la barco deja mounte…

Adiéu, adiéu !… deja nous emplanan sus mar !

La mar, bello plano esmougudo,

Dóu Paradis es l’avengudo,

 

Uno ourgueno celebro aquesto vitòri dóu eros, la vitòri de Mirèio. Elo, l’ausis : « Es uno ourgueno, alin, que canto ? » coume se la musico celestialo acoumpagnavo lou maridage entre Diéu e Mirèio.

 

III – UNO EPOUPÈIO PROUVENÇALO, VALÈNT-À-DIRE PÈR MISTRAL UNO EPOUPÈIO POUPULÀRI

 

Aro, sian au pica de la daio. S’arrestarian aqui qu’aurian pas rèn coumpres à Mirèio, à la pensado de Mistral, à ço que voulié dire, à ço que voulié faire.

 

E pamens, Frederi, lou jouine Frederi nous douno la significacioun de soun obro, tre la debuto : mes en evidènci, coume sus un pountin, à la fin de la segoundo estrofo, es lou vers 14 : « Car cantan que pèr vautre, o pastre e gènt di mas ! »

 

Tóuti lis analisto an vist lou sèns proumié d’aquéu vers, sèns que, d’aiours, Mistral baio dins sa reviraduro : « Car nous ne chantons que pour vous, o bergers et habitants des mas ! »

 

Parèis clar, lou sèns : li pastre soun li paure que gardon l’avé dis autre, en Prouvènço, represènton belèu li mai paure d’entre tóuti li paure.

 

Gènt di mas : acò evoco li que rèston dins li mas prouvençau, ràfi, bouié, mai tambèn baile e meme pelot, prouprietàri di mas.

 

Adounc, dins un païs qu’es enca un païs tout entié rurau (1ro mita dóu siècle 19), s’agis de quàsi tout lou pople prouvençau. Lou proumié sèns dóu vers es clar : Mistral escriéu à destinacioun de l’ensèn, de l’unita dóu pople prouvençau.

 

Pamens, à-n’aquéu sèns dóu vers : « Car cantan que pèr vautre, o pastre e gènt di mas ! » se ié vèn apoundre un sèns segound que coumplèto lou proumié.

 

D’efèt, en prouvençau, la prepousicioun « pèr » a dos significacioun : « pour » e « par ». Adounc, lou vers vòu tambèn dire : « car nous ne chantons que par vous, o bergers et habitants des mas ! »

 

Dins aquéu vers, Mistral dis escriéure à destinacioun dóu pople mai, tambèn, que lou pople prouvençau es l’atour maje de l’epoupèio Mirèio. S’agirié bèn, dins l’esperit dóu Mèstre de Maiano d’uno epoupèio poupulàri prouvençalo.

Aquesto ipoutèsi, messo en lusour, anan detaia l’obro en visajant tres poun :

 

1 – la religioun prouvençalo,

2 – l’etnougrafìo prouvençalo,

3 – lou pople prouvençau.

 

1 – la religioun prouvençalo :

 

Pèr uno epoupèio crestiano, Mirèio a un biais estrange de s’endraia. Em’uno marrido galejado, se poudrié meme dire qu’es pas gaire catoulico.

 

D’efèt, lou mot « catouli » vèn dóu grè « katholicos » valènt-à-dire « universau ». La glèiso catoulico se vòu « glèiso universalo ». Lou Diéu catouli sarié un Diéu universau.

 

Sèmblo pas qu’acò interèsse forço Mistral bord que, dins l’envoucacioun à la divinita, au proumié vers de l’estrofo 3, clamo : « Tu, Segnour Diéu de ma patrìo ». Adounc, es pas lou Diéu catouli, universau que i’agrado mai lou de Prouvènço. E rèn que pèr ço qu’es lou de Prouvènço.

 

Acò se pòu pas coumprene sènso lou countèste istouri. Mistral coumenço d’escriéure Mirèio en 1851, e, l’acabo, proubable, en 1858… quouro sabèn que li revoulucioun de 1848 en Éuropo mandon lou le de la batèsto pèr lis unita naciounalo : italiano, alemando…

 

Es ansin que Mistral s’interèsso forço à l’unita de Prouvènço em’à soun afiermacioun que passo, tambèn, pèr li crèire de soun pople. Sian enca, dins la proumiero partido dóu siècle 19, dins uno soucieta païsano que si crèire, dirien, vuei, soun ideoulougìo, soun bastido sus lou crestianisme. Adounc, s’adrèisso au Diéu crestian, au Diéu de Prouvènço : « Tu, Segnour Diéu de ma patrìo ».

 

La prefàci que Mistral baio à la Rèno Jano, quàuquis annado après, afourtis enca qu’éu s’interèsso mai i crèire dóu pople – autant pèr l’istòri coume pèr la religioun – qu’à-n’uno istòri o uno religioun vertadiero.

 

Es ansin qu’au cant 8, quouro Mirèio, agarrido un proumié cop, pèr lou soulèu e la set, prego Sant Gèns :

Mandas-me ‘n fiéu d’eigueto lindo

O bon Sant Gèns

Aquéu sant, adoura pèr lou pople prouvençau, fai partido d’aquéli crèire poupulàri que la glèiso catoulico counèis pas coume sant.

 

E parié pèr li tres Marìo que Mirèio ié vai demanda d’ajudo. Es un crèire d’impourtanço pèr lou pople prouvençau de l’epoco. E pamens, au nostre, aquéli santo, que venèron au vilage santen, an uno istòri legendàri, countroubado e diferènto de l’istòri óuficialo que la glèiso catoulico counèis. Au vilage santen, lou pople prouvençau adoro li relicle di Santo que sarien arribado aqui, en barco, au siècle 1é. Mai sabèn, d’un biais scientifi, que Prouvènço fuguè crestianisado rèn qu’au siècle 3.

En mai d’acò, pèr ço que n’en dis lou martirouloge rouman, libre liturgi que tèn la tiero óuficialo di sant de la glèiso roumano, aquéli Santo soun festejado aiours emé soun cors : Marìo-Jacobe, lou 15 de mai à Veròli e Marìo-Saloumè lou 22 d’Óutoubre à Jerusalèn.

 

Adounc, se Mirèio es uno epoupèio crestiano, es rèn que pèr ço qu’au tèms de Mistral, lou pople prouvençau es crestian. D’aquéu tèms, lou crestianisme es lou ciment de la culturo poupulàri prouvençalo. Tout acò fai de Mirèio, subre-tout, uno epoupèio prouvençalo.

 

2 – l’etnougrafìo prouvençalo :

 

Se Mirèio, epoupèio prouvençalo, recampo li crèire poupulàri, la culturo poupulàri, i’anan trouba (e sara la memo causo d’annado après emé lou Grand Tresor e lou Museon Arlaten) uno vertadiero etnougrafìo prouvençalo (etnougrafìo : branche des sciences humaines qui a pour objet l’étude descriptive des ethnies : techniques de la vie matérielle, de l’organisation sociale, religieuse…)

 

Anan leva quàuquis eisèmple d’etnougrafìo prouvençalo :

cant 1é, Vincèn e soun paire travaion lou vege. Mèstre Ambròsi canto à taulo coume se fasié alor (cant dóu Baile de Suffren). Vincèn evoco soun roumavage i Santo e uno courso d’ome à Nime.

cant 3, la descoucounado di magnan,

cant 6, li noumbrous crèire poupulàri que dis Taven : li fouletoun, l’Esperit fantasti, la Garamaudo, lou Gripet, la Chaucho-Vièio, li Dra, lou Chin de Cambau…

cant 7, lou gousta di meissounié e lou fiò de Sant-Jan

cant 9, lou feneirage, la meissoun

cant 12, l’ufanouso descripcioun di pratico religiouso dins la glèiso santenco.

 

3 – lou pople prouvençau :

 

Uno epoupèio prouvençalo, uno epoupèio poupulàri, segur, acò pòu pas nous estouna venènt de l’ome qu’escriéura l’inne prouvençau emé si passage tant significatiéu coume « d’un vièi pople fièr e libre » o « e se toumbon li felibre toumbara nosto nacioun ».

Adounc, pèr Mistral, lou cèntre d’aquesto realita prouvençalo, es lou pople.

D’aquéu pople, l’anan tourna-trouba tre la debuto de l’epoupèio Mirèio enjusco soun fin bout.

 

Mistral l’a dich à la debuto : « car cantan que pèr vautre, o pastre e gènt di mas. »

Mistral l’a fa : lou pople es presènt à travès tóuti li persounage. Mai a tambèn uno encarnacioun fisico : Mirèio. De cop que i’a, es lou pople en cor (chœur) que se manifèsto, que parlo o que canto.

 

Mirèio, encarnacioun dóu pople prouvençau :

Mirèio es presènto au 1é vers dóu tèste, mai aqui, es pas uno erouïno desencarnado. A bèn li pèd sus terro. Se poudrié meme dire : a bèn li pèd dins la terro. Es d’un endré designa, moustra pèr Frederi : « Cante uno chato de Prouvènço ». Es uno prouvençalo que represènto Prouvènço, que represènto lou pople prouvençau.

Es à-n’aquelo chato de Prouvènço, que represènto tóuti li prouvençau, que li Santo, au cant 11, conton la maje part de l’istòri de Prouvènço.

 

À travès aquéu tros de tèste – lou raconte di tres Marìo – coume à travès lou passage dóu cant 3 « La descoucounado », es touto l’istòri mitico de Prouvènço qu’evocon. Es tout l’èime dóu pople prouvençau.

 

E lou viage iniciati de Mirèio vers li Santo coumplis lou retour au vilage santen dóu pople prouvençau à travès elo… lou vilage santen percebu, pèr li prouvençau, coume un brès dis óurigino.

 

Adounc, Mirèio, e, à travès elo, lou pople prouvençau, fai un retour is óurigino que poudra, belèu, permetre un envanc nouvelàri : « sian bessai li proumié gréu » dira la Coupo.

Se Mirèio pènso que vai pas mouri vertadieramen, mai s’enana en Paradis : « Noun, more pas ! », lou pople prouvençau qu’elo encarno mourira pas, nimai, s’a counsciènci de mounte vèn, de ço qu’es.

 

Lou pople prouvençau en deforo de Mirèio :

 

Long dóu tèste, lou pople prouvençau es presènt dins sis ativeta : « la descoucounado », « li meissounié »…

Mai, subre-tout, lou pople prouvençau acoumpagno soun erouïno, dins la glèiso santenco, jusco la mort triounflanto de Mirèio.

Aquesto mort, que mostro tambèn un retour i crèire dis aujòu (emé la barco di Santo) au tèms de la barco miraclouso que li santen canton emé lou cantico qu’acabo lou libre :

O bèlli Santo, segnouresso

De la planuro d’amaresso,

Clafissès, quand vous plais, de pèis nòsti fielat ;

Mai à la foulo pecadouiro

Qu’à vosto porto se doulouiro,

O blànqui flour de la sansouiro,

S’es de pas que ié fau, de pas emplissès-la !

 

(Lou bèu jour de la Candelouso de 1859 : Candelouso – presentacioun de Jèsus au Tèmple e purificacioun de la Vierge)

 

COUNCLUSIOUN

 

Mirèio es uno epoupèio sus lou moudèle dis epoupèio de l’Antiqueta éuroupenco.

 

Mirèio es uno epoupèio crestiano.

 

Mai, Mirèio es uno epoupèio crestiano bord qu’es uno epoupèio prouvençalo, valènt-à-dire, uno epoupèio dóu pople prouvençau.

 

 

 Oudilo Delmas

Presidènto de la Couourdinacioun Generalo Parlaren

________________________________________

 


Viewing all articles
Browse latest Browse all 13