MIRÈIO, UNO OBRO CRESTIANO
PAS GAIRE CATOULICO
Aquéu tèste es la coumunicacioun d’Oudilo Delmas e de Jan Dionis au coulòqui scientifi internaciounau « Mirèio » ourganisa lou dissate 17 de janvié de 2009, is archiéu despartementau di Bouco de Rose à Marsiho, pèr la Federacioun Parlaren Bouco de Rose e lou Cercle Català de Marsella, emé lou soustèn dóu Counsèu Regiounau Prouvènço Aup Coustiero d’Azur, dóu Counsèu Generau 13 e de la Coumuno de Marsiho.
Mistral es un autour que soun obro es poulisemico e Mirèio, d’en proumié, es cargado de mai que d’un sèns. Vuei, avèn d’estudia un d’aquéli sèns, lou d’uno epoupèio naciounalo prouvençalo dins uno Éuropo qu’es lou cèntre e lou tèms di lucho pèr lis unita naciounalo, acò dins uno coumunicacioun que i’avèn mes : Mirèio, uno obro crestiano pas gaire catoulico.
Legissian li criti mistralen quouro n’en venguè l’idèio, à prepaus dóu cant 11 de Mirèio. D’aquéli critico, n’avèn retengu lis escri de dous ome que, d’aiours, forço causo desseparon e qu’à la grosso, dison parié. S’agis de Louis BAYLE e de Roubert LAFFONT.
Dins sa prefàci à-n’uno edicioun de Mirèio, que poudès croumpa vers Grasset, Louis BAYLE escriéu : « Le 11e chant du poème, tout entier consacré aux Saintes Maries que la légende fait débarquer en Camargue avec Lazare et Trophime, interrompt fâcheusement l’action. » Pièi apound, mai liuen : « Est-ce parce qu’il fallait trouver la matière d’un chant entier pour que le poème en comptât 12 ».
Roubert LAFFONT, éu tambèn, dins soun flame Mistral et l’illusion, chapitre « Pour une jeune provençale » pèr quant à l’espelido dóu cant 11, n’en vèi pas d’autro esplico que la voulounta mistralenco de se plega i normo de l’epoupèio : « Et pour obtenir ces 12 chants, il lui faut en consacrer un entier, hors de son sujet, à l’histoire des Saintes Maries ».
Trenco malamen l’acioun, pèr Louis BAYLE ; foro dóu sujèt pèr Roubert LAFFONT. Mai, pèr un Mistral que l’escriéu (pas pèr lou leitour dóu siècle 21 que n’en farié, coume se dis aro, uno re-leituro, osco-seguro anacrounico, de Mirèio) de que sujèt s’agis ?
Segur que, se lou sujèt maje, es lou raconte d’un amour entrepacha entre dous jouvenet, l’uno fourtunado, l’autre pas, lou cant 11, que pinto uno crestianisacioun de Prouvènço, n’en trenco malamen l’acioun.
Mai, vous rebricaren ‘mé dos bòni resoun : s’èro esta d’istòri de vièi e pas de jouvenet… apouncharié pas un fus ! Em’ enca : s’èro esta de jouvènt autant riche – o paure – l’uno coume l’autre, lis aurien marida… e alor, pas de Mirèio, bord que li trin qu’arribon pas tardié fan de mau en degun.
Adounc, segur que lou raconte tèn uno significacioun mai impourtanto e meme, belèu, uno founcioun. Vesèn ço que n’en dis Mistral éu-meme, dins un tèste safranous, que s’agis d’uno autoubiougrafìo : Moun espelido, que, souvènti cop, ié dison Memòri e Raconte, pareigu en 1906, mai coumpausa tre 1890.
Dins lou chapitre 11, « Rintrado au mas », dins la 1re partido que ié dison « L’espelisoun de Mirèio » (resson dóu titre de l’obro, Moun espelido), Mistral nous esplico lou perqué de Mirèio : « E aqui meme, – d’aquelo ouro aviéu vinto-un an, – lou pèd sus lou lindau de moun mas peirenau emé lis iue vers lis Aupiho, entre iéu e desper-iéu prenguère la resoulucioun : proumieramen, de releva, de reviéuda ‘n Prouvènço lou sentimen de raço » … « segoundamen, d’esmòure aquelo respelido pèr la restauracioun de la lengo naturalo e istourico dóu païs … tresencamen, de rèndre la vogo au prouvençau pèr l’aflat e la flamo de la divino pouësìo ».
Osco-seguro ! Sarié eisa de dire qu’un Mistral vieiassous, qu’a vist se coumpli l’unita italiano, l’unita alemando, aurié agu bello de nous baia ‘quest vejaire de Mirèio. Mai, es que, partènt d’acò, n’aurien óublida li dato : 21 an, valènt-à-dire 1851. Vesèn l’acioun de Mistral e de sis ami ana dins lou meme biais emé, en 1852, lou Roumavage d’Arle, en 1853, lou de z’Ais e l’espelido de soun ourganisacioun en 1854.
En mai d’acò, l’analiso semantico di dos proumiéris estrofo (aurian pouscu chausi d’àutris eisèmple enca) afourtisson aquesto vesioun de Mirèio, epoupèio naciounalo prouvençalo : adeja, lou vers 1é anóuncio « la coulour » emé lou mot Prouvènço plaça en evidènci, au clava d’aquéu : « Cante uno chato de Prouvènço ». Noun s’agis pas, pèr Mistral, d’uno chato quau que siegue, mai d’uno enfant de Prouvènço.
E lou vers 14, qu’acabo l’estrofo dousenco, es enca mai clar, s’es poussible : « Car cantan que pèr vautre, o pastre e gènt di mas ». Fuguèron noumbrous pèr se clina sus aquéu vers. D’ùni i’an meme vist uno óupousicioun entre lou deforo : li pastre e lou dedins, lou cruvèu natau, lou mas. Vaqui ço qu’es bèl e bon, emé Mistral : se i’atrobo mai que d’un sèns. Es pas lou que chausissèn bord que l’espressioun « cantan que » caup un couleitiéu « nous ne chantons ». D’aquéu couleitiéu, d’aquéu « nous », noun pòu evouca que l’ourganisacioun de lucho fargado à l’entour de Mistral, tre 1854. Em’acò, toucan dóu dèt lou caratère founciounau de Mirèio, estrumen dins la batèsto culturalo prouvençalo. E, lou fin bout dóu vers « o pastre e gèns di mas » pren sa significacioun eisato. Li pastre salaria soun li mai paure dins aquesto soucieta ruralo. Demié lis estajan di mas s’atrobon li varlet, li bouié qualifica, li souto-baile, mai enca lou pelot e la peloto, li gros prouprietàri di mas arlaten. Adounc, aquesto obro toco l’ensèn d’aqueste pople rurau, dóu mai riche au mai paure, dins uno perspeitivo que se poudrié dire, em’un brigoun d’anacrounisme, d’unita naciounalo.
Mai, m’anas dire, sian bèn luen dóu titre de nosto coumunicacioun, Mirèio, uno obro crestiano pas gaire catoulico, luen dóu cant 11.
Pas tant qu’acò, se lou sujèt maje, la founcioun de Mirèio, se vòu l’epoupèio naciounalo dóu pople prouvençau. Dins aquelo escasènço, la culturo poupulàri prouvençalo, que chausis coume primo-aubo à l’identita uno crestianisacioun imaginàri eissido de l’arribado au vilage santen, sus un nègo-chin, di coumpan de Crist, n’en fai, emé lou cant 11, un retour sus sa neissènço, sus soun brès. D’aiours, basto pas à Mistral, lou cant 11, bord que soun impourtanço s’afourtis de la presènci di tres Marìo au cant 10en emai au 12en, cant radié. Dins aquesto idèio de retour à l’identita primitivo, que permetié un renouva, un re-desplegage d’aquelo d’aqui, lou cant 11 sarié lou mai impourtant de Mirèio, lou cor dóu sujèt de l’epoupèio naciounalo prouvençalo.
Es ço, qu’aro, anan verifica. Pèr quàuqui soundage, anan vèire s’aquéu crestianisme, que marco l’identita, eisisto dins l’obro touto. Veiren, pièi, s’es vertadieramen counforme à la dóutrino de la Glèiso catoulico, universau, vo rèn que particulié emai rèn que founciounau.
Pèr fin de verifica la presènci dóu crestianisme dins l’obro touto, tres poun de soundage bastaran, en foro, de segur, di cant 10, 11, 12, que la referènci crestiano i’es d’en pertout.
Dóu cant 1é, n’en levaren dous tros : l’invoucacioun à la divinita e lou raconte dóu viage i Santo.
De l’invoucacioun à la divinita, pèr qu’ajude lou pouèto (tros qu’a de s’atrouba dins touto epoupèio), noutaren que Mistral levo de cassolo la museto de Prouvènço qu’avié chausido à 18 an, dins lou pouèmo manca Li Meissoun : « Ajudo-me, museto de Prouvènço ». À-n’aquelo d’aqui, ié preferis lou Diéu crestian : « Tu, segnour Diéu de ma patrìo/Que nasquères dins la pastriho » (v. 15 e 16). Vaqui uno chausido d’impourtanço : de la mitoulougìo pagano, li Muso, fiho de Jupiter, n’en venèn i crèire crestian.
Un autre tros que la referènci crestiano ié segnourejo dans lou cant 1é, es lou raconte pèr Vincèn de son viage i Santo e dóu miracle qu’a vist dins la Glèiso di Santo. Aquéu tros, essenciau pèr sa taio, (6 estrofo, 42 vers), l’es pièi pèr l’anóuncio dóu viage de Mirèio vers lou vilage santen, pèr l’anóuncio de soun endeveni de martir crestian : « Se lou malur vous despoutènto/Courrès, courrès i Santo ! Aurés lèu de soulas. »
Fasèn, pièi, un segound soundage pèr fin de verifica la marco crestiano au cant 6. Aquéu d’aqui, au bèu mitan de l’obro, s’atrobo à-n’un moumen criti pèr uno epoupèio, lou moumen que l’eros davalo is Infèr e ié rescountro l’endevinaire. Mai aqui, l’Infèr de la mitoulougìo pagano eisisto pas plus. Dins l’epoupèio crestiano mistralenco, i’a plus gaire qu’un viage sous-terren, en païs baussen. Despareigu, lou devinaire pagan, la masco Taven parèis. Taven a tout d’un prèire crestian qu’escounjurarié lou mau pèr li paraulo : « Crist es na ! Crist es mort ! Crist es ressuscita ! Crist ressuscitara. »… paraulo que signo, elo, Taven, tres cop sus la frechaio duberto dóu nafra. Pièi aquesto masco, prèire escounjuraire, evoco lou Camin de Crous de Jèsu. Fin finalo, parlo de la vengudo, au vilage santen, dóu barquet di Santo :
Hai ! de Pèire la barco antico
Is àspri roco mounte pico
S’es esclapado !…
Soundage tresen, dins l’obro, pèr fin de verifica lou caratère crestian : li preparatiéu de Mirèio (cant 8) avans sa fugido dóu mas peirenau. Aquéu tros, que sèmblo pas rèn, es coumoul de significacioun. Mirèio duerb soun gardo-raubo. Mai lou mot éu-meme, en prouvençau, significo, tambèn, cofre d’uno nòvio, troussèu (T.D.F.). Es lou moble que recato soun « prouvimen ». Coume uno meno de predestinacioun, lou pouèto sugeris, pièi, un maridage misti emé Diéu. Ço que vèi Mirèio, d’en proumié, ço que se n’en parlo, es « la courouneto de soun bounjour » ; pièi un brout de lavando passido. Tout es aqui, sugeri ‘m’agudesso. Bluio es la lavando. Blanc e blu soun li coulour dis enfant vouda à la Vierge. L’elemen tresen d’aquéu prouvesimen, es uno « candeleto », osco-seguro, benesido.
Verai que s’agis d’un maridage, mai d’un maridage misti, bord que cargo, pièi, soun vièsti de nòvio. Cencho soun front d’un riban blu – enca – e plisso sus sis espalo soun fichu vierginen.
N’en sian au pica de la daio : uno obro pas gaire catoulico.
Aquesto marco crestiano de l’obro noun baio pas, de segur, soun sèns darnié. D’efèt, vaqui un crestianisme mai qu’estrange… e pas gaire catouli, se se fisèn au sèns dóu grè « catholicos », universau.
Tre la debuto de l’obro, se poudrié dire, que l’Universau, es pas lou soucit proumié de Mistral. Au contro, ço que i’enchau, dins Mirèio, es lou particulié, lou prouvençau. Lou Diéu que n’en fai cas, lou dis dins l’invoucacioun, es pas lou Diéu universau, mais « Tu, segnour Diéu de ma patrìo ». Es un Diéu liga à l’identita dóu pople prouvençau de soun tèms. Au Mèstre, ço que i’enchau, es ço que crèi lou pople prouvençau e pas la dóutrino de la Glèiso.
Em’aquéu viage i Santo, Mirèio s’entorno (l’avèn di) au brès de l’imaginàri prouvençau. Es aquest imaginàri couleitiéu que cerco Mistral, que vòu afourti. N’en voulèn pèr provo que, souvènti cop, emplego de crèire poupulàri que van contro, vo soun pas aceta pèr la dóutrino óuficialo de la Glèiso. Es ansin que, lor de sa proumiero souleiado, Mirèio prego Sant-Gèns pèr fin d’agué ‘n pau d’aigo. Sant-Gèns : n’en vaqui un di mai misterious. D’éu, se counèis ni sa dato de neissènço, ni la de sa mort ; aurié, belèu, viscu au siècle 12. Qu’enchau en Mistral. Ço que l’interesso, es la veneracioun poupulàri que i’es voudado e l’estrambord dóu roumavage que i’es dedica dins lou relarg de Mountèu.
D’entre aquéli crèire poupulàri, mai o mens liga au crestianisme, la mai frequènto, la miés acetado dins l’imaginàri prouvençau, es la de la crestianisacioun de Prouvènço pèr li coumpan de Crist, arriba sus un barquet sènso remo, dins l’endré que sarié vengu lou vilage santen. Mai aquesto legèndo pounchejo rèn que dins lis « Otia imperiala » de Gervais de Tilbury, en 1212, un pau après la presso de poussessioun d’aquest pichot santuàri que i’avien mes Santa Maria de Ratis pèr li mounge de Mount-Majour. Lou mouniage èro pas luien !
En 1448, lou rèi Reinié envento li relicle di Sànti-Marìo.
Pèr quant à la legèndo, dins soun aspèt atuau, dato gaire que de la mita dóu siècle 19.
Aquesto legèndo es di bello, mai sabèn proun que i’a pas agu de debuto de crestianisacioun de Prouvènço avans lou clava dóu siècle 2en. Enfin, dins lou martiroulògi rouman, meno de Journau Óuficiau di martir recouneigu par la Glèiso catoulico, se ié pòu coustata que li Santo soun festejado aiours, emé soun cors ; Marìo-Jacobé, lou 15 de mai à Veròli ; Marìo-Saloumé, lou 22 d’óutobre à Jerusalèn.
Mai, à Mistral, que i’enchau ? Dins Mirèio, lou crestianisme que l’interesso, es lou dóu pople prouvençau. Es pas d’asard se l’apouteòsi de Mirèio se fai em’uno partènço sus lou barquet di Santo. Lou barquet di Santo qu’adeja es à l’acoumençanço de l’imaginàri couleitiéu prouvençau.
Oudilo DELMAS e Jan DIONIS
_________________________________________________