Quantcast
Channel: Pichot cous de literaturo – Prouvénço Informations
Viewing all articles
Browse latest Browse all 13

LOU TIATRE DE TEOUDOR AUBANEL

$
0
0

LOU TIATRE D’AUBANEL

UN DRAME ROUMANTI PÈR LA FORMO

MAI UN FOUNS « RACINIEN »

 

Bèus ami, vuei, vous vole parla dóu tiatre d’Aubanel pèr dos bòni resoun : d’un las, es que, pèr aquéu 6en coulòqui d’Avignoun sus lou tiatre prouvençau, me siéu di de noun pas óublida ‘quest escrivan en lengo prouvençalo – un escrivan d’elèi – mau-grat uno obro  proun courteto, que s’arrèsto i tres pèço Lou Pan dóu Pecat, Lou Raubatòri, Lou Pastre ; d’un autre las, me siéu estrassado dóu rire en legissènt, à prepaus dóu tiatre d’Aubanel, quaucarèn que devèn à dous analisto farcejaire… que, bono crestiano, vous n’escoundrai lou noum. Vaqui : « Auteur de drames dont Lou Pan dóu Pecat est le plus connu et sans doute le plus admiré, Aubanel aurait été toute sa vie obsédé par le drame de l’amour et du sexe. »

 

Se s’acountentan de mira, à flour d’aigo, caduno de sis tres obro, se chifran pas sus ço que, verai, volon dire, segur que ié veiren que sèisse, sang e amour. Iéu, aquéstis obro, lis ai vougu cava founs. E n’en vaqui la resulto en dos partido : 1° Quau fuguè Teoudor Aubanel e perqué parla de soun obro tiatralo coume d’un drame roumanti pèr la formo. 2° N’en levaren pièi lou founs « racinien ».

 

1° Aubanel e soun tiatre : lou drame roumanti

 

Teoudor Aubanel nasquè lou 26 de mars de 1829 dins uno richasso famiho avignounenco dóu pessu. Es lou 4en pichot de Laurèns Aubanel, libraire, « Estampaire de l’Archevesque d’Avignoun » e « Soulet Estampaire de sa Santeta » lou Papo. S’agis d’uno famiho dóu catoulicisme rigourous e austère. Estùdio dins un establimen di Paire de la Retrèto à z’Ais que la faculta de Letro eisisto panca. Travaio, pièi, dins l’estamparié famihalo.

 

En 1851, au castèu de Font-Segugno, ié rescountrè uno jouvènto d’un mitan moudèste, Jenny Manivet (Zani). Se sarien parla mai, en 1854, estènt que se marido pas un riche droulas à-n’uno chato sènso dardèno, elo s’embarrè dins un couvènt e faguè Fiho de Carita. D’aquelo peno d’amour aurié ‘speli lou Libre de l’Amour, proumiero partido de la Mióugrano entre-duberto. N’en vaqui uno, de peno, que, belèu, aurié tout d’uno peno literàri. Ço qu’esplicarié que, tre 1861, Teoudor Aubanel maridè Fino Mazen… que n’èro tras-qu’amourous.

 

Lis amour de Zani, sis impoussìblis espousaio, sa fugido au couvènt : vaqui ço qu’aurié pouscu ispira la fin d’uno dis obro tiatralo d’Aubanel : Lou Raubatòri.

 

I tres pèço, i tres drame escri pèr Aubanel, ié dison Lou Pan dóu Pecat, qu’espeliguè en 1853 mai noun pareiguè dins uno edicioun privado, foro negòci, qu’en 1883. N’i’aguè pièi dous autre, pareigu, éli, après la mort de soun autour (après 1886) : Lou Raubatòri e Lou Pastre.

 

Pèr coumprene lou tiatre d’Aubanel, lou fau pas « tourna-vesita » d’un biais anacrouni, emé li carnavello d’un ome, d’uno femo dóu siècle 21. Avèn d’enrega li piado d’Aubanel, un ome de soun tèms, un ome de soun mitan. Nasquè en 1829 dins la richo bourgesié avignounenco. Erian d’un tèms qu’adeja, lou drame roumanti èro esta teourisa pèr Vitour Hugo, dins la préface de Cromwell (1827). Hernani (1830), Ruy Blas (1838) e quant d’àutri cap d’obro l’avien ilustra, aquéu drame roumanti ! Quand Teoudor Aubanel creè soun tiatre, l’estetico dóu drame roumanti segnourejavo sus la scèno franceso.

 

Vaqui, en resumit, li tres pèço d’Aubanel :

 

Lou Pan dóu Pecat : Faneto, mouié d’un gros prouprietàri de mas en païs arlaten, Malandran, maire de tres pichot, s’amourousis de Veranet, menaire de chivau, vengu pèr li cauco. Lou pivello e s’enfugis em’éu. Tres jour après, Malandran li trobo dins uno aubergo. Lis atrobo qu’èron entaula, li tuo pas mai aganto soun repas, s’entorno à soun mas. Engorgo pièi li tres enfant em’aquéu « pan dóu pecat », dóu tèms que li renego pèr li siéu pichot. Faneto s’entorno au mas, peginouso pèr l’encauso de sis enfant e se lèvo la vido em’un coutèu en pregant : « E perqué li puni, quand souleto ai peca ? » Malandran coumando i varlet de cava, pèr Faneto, dins la prouprieta, un cros sènso crous, sènso rèn pèr n’en marca l’endré. Que res n’en counèisse lou liò, foro li verme.

 

Lou Raubatòri : Lou jour de soun maridage, de caraco paga pèr Barban, soun demandaire enmanda, raubon Cardelino, uno jouino tarascounenco fiançado à-n’Estève, La mènon dins li Pirenèu. Cardelino refuso Barban que se vòu revenja contro Rouquerol, lou paire de la jouvènto : uno ahiranço famihalo eisisto entre lis dous ome. Sus un Crist, Barban fai jura à Cardelino que s’embarrara dins un couvènt se ié sauvo la vido. Estève, lou nòvi, destousco e tuo Barban. Mai aquéu Barban d’aqui es, tambèn, un fiéu de Rouquerol. D’efèt Rouquerol avié fourça la maire de Barban. Cardelino respetara soun vot : s’embarro dins un couvènt : dèu óubeïssènço à Diéu.

 

Lou Pastre : Melano e Fabresso, dos ourfelino, rèston emé sa grand, dins un vilage de l’uba de la Mountagno de Luro. Un pastre sóuvage, Cabrau, ié raubo e ié forço Melano. Elo,s’enfugis, s’assousto encò de Fabresso. Furious de pas trouba Melano Cabrau aganto Fabresso pèr la tirassa dins soun trau mountagnous. Pèr escapa à-n’uno puto-fin, Fabresso se lèvo la vido en rousigant uno planto verinouso.

 

Dóu drame roumanti, dins sa préface de Cromwell, Vitour Hugo n’escriguè : « Le sublime sur le sublime produit malaisément un contraste, et l’on a besoin de se reposer de tout, même du beau. Il semble au contraire que le grotesque soit un temps d’arrêt, un terme de comparaison, un point de départ d’où l’on s’élève vers le beau »… valènt-à-dire qu’aquéu drame mesclo lou croutesc au subre-bèu, lou cors à l’amo e la bèsti à l’esperit.

 

S’escapo i sempiternàlis unita de tèms emai de liò pèr n’en garda que l’unita d’acioun, lou drame roumanti, obro en vers, n’en lèvo « en aucune façon les actions secondaires sur lesquelles doit s’appuyer l’action principale » : « [D]ans le cœur même de l’œuvre », un drame roumanti retrais lou pintouresc d’un endré…

 

Lou tiatre aubanelen se plego i coumandamen de la préface de Cromwell : aqui, ges d’unita de tèms, ges d’unita de liò ! En vers aleissandrin, pinto lis ome de Prouvènço dins sa vido-vidanto.

 

2° Lou tiatre d’Aubanel : un founs « racinien » ?

 

Lou mèstre dóu tiatre classi, Jan Racine, amagestrè uno obro poulisemico : vous baio autambèn la leiçoun d’istòri coume la de sicoulougìo, li referènci à la mitoulougìo grecò-latino coume à la Biblo.

 

Tres de sis obro, Phèdre, Esther, Athalie m’an pareigu l’alfa e l’omega dóu testamen espirituau « racinien » : coume n’en temóunio la prefàci de Phèdre, tènon dóu religious. D’elo, Racine n’escriéu : « ce que je puis assurer, c’est que je n’en ai point fait où la vertu soit plus mise en jour que dans celle-ci. Les moindres fautes y sont sévèrement punies ; la seule pensée du crime y est regardée avec autant d’horreur que le crime même ; les faiblesses de l’amour y passent pour de vraies faiblesses ; les passions n’y sont présentées aux yeux que pour montrer tout le désordre dont elles sont cause ; et le vice y est peint partout avec des couleurs qui en font connaître et haïr la difformité. »

 

E, coume un entoumoulougisto, me cline vers moun escapouloun – l’ome, Jan Racine (1639-1699). N’en vole counèisse la vido. L’enfant, l’ome fuguèron marca pèr lou jansenisme de Port Royal : l’uno di siéu tanto e la maire de Jan Racine se dounèron au mounastèri de Port Royal. Éu-meme estudiè souto li mèstre jansenisto. Un tèms, s’alunchè d’éli : faguè l’autour de tiatre. Dins qu’un tron, vers éli s’entournè ‘mé Phèdre. Sis ami jansenisto de Port Royal saludèron Phèdre. N’avien coumpres la toco religiouso coume lou simbole : Phèdre, la pecairis regretouso. Se counèis fautiblo de soun refoulun amourous pèr soun fihastre, autant fautiblo coume s’avié fauta. Pecadouiro, pèr fin d’espïa, se lèvo la vido.

 

Voulountous, Racine s’entorno vers lou jansenisme. Dóu tiatre, n’en vòu faire un moudèle de vertu : « ce serait peut-être un moyen de réconcilier la tragédie avec quantité de personnes célèbres par leur piété et par leur doctrine. »

 

L’avèn touca dóu det : lou tiatre d’Aubanel, coume lou de Racine tèn dóu jansenisme. À la grosso, poudèn nouta ço que fai l’especificeta qu’aquelo meno estrèmo de catoulicisme.

 

Marca pèr lis idèio de Sant-Agustin, lou jansenisme s’apielo sus la grosso fauto dóu pecat óuriginau.

 

À l’ome fautible dóu pecat óuriginau, ié fau mai de gràci que ço qu’à la debuto, èro esta douna à-n’Adam. Pèr li jansenisto, s’agis d’uno gràci d’à gràtis : vèn de Diéu que pas rèn ni res lou pòu enfluï. S’agis pièi d’uno gràci eficaço, que n’en resulto toujour quaucarèn (quouro la dóutrino jesuïsto, elo, i’óupauso uno gràci sufisènto pèr que, liéure, l’ome posque chausi : peca o noun peca).

 

De la premiero obro tiatralo d’Aubanel, basto de n’en legi lou titre, Lou Pan dóu Pecat, pèr s’entrauca dins l’univers jansenisto « racinien » de Phèdre. Vaqui la referènci (d’ùni ié dirien l’intertestualita) au Libre de la Genèsi (III, 19) : « À la sueur de ton front tu mangeras du pain jusqu’à ce que tu retournes au sol car c’est de lui que tu as été pris. Oui, tu es poussière et à la poussière tu retourneras. » Vaqui coume, dins la Biblo, Diéu coundano Adam lou pecadou e si fiéu, à travaia durant li secula… ço qu’esplicarié la chausido d’aquéu titre, Lou Pan dóu Pecat. Un pan dóu pecat que, pèr li jansenisto, óubligo uno gràci ounnipoutènto de Diéu.

 

La fourmulo Pan dóu Pecat, Aubanel l’emplego mai dins la sceno 4 de l’ate 5. Malandran gavo si pichot emé la mangiho de la maire fautiblo e de soun amant : « Pàuri marrit, trissas lou pan de soun pecat ; » Quouro Faneto s’entorno au siéu, quouro vèi sis enfant en trin de manja ‘quéu repas, ié crido : « Mangés pas ! mangés pas ! qu’aquéu pan empouisouno ! »

 

Es que, dins la varianto jansenisto dóu catoulicisme, se peco lou Fiéu de l’Ome, n’es pas rèn que fauto de gràci divino. Sèns aquelo gràci eficaço, es tout lou malan de Diéu qu’escracho l’ome sènso que posque i’escapa.

 

À la despartido de Phèdre, la pecadouiro racinenco, fautiblo pèr la pensado, se counfrounto la malo-mort de la Faneto d’Aubanel. Avèn de nouta que, se se sèmblon proun, se partisson sus un poun maje.

 

Se sèmblon ? m’anas dire. Li dos pecairis se lèvon la vido – pouisoun pèr Phèdre, coutèu pèr Faneto – mai la premiero clamo :

 

J’ai voulu, devant vous exposant mes remords,

Par un chemin plus lent descendre chez les morts.

Et la mort, à mes yeux dérobant la clarté,

Rend au jour qu’ils souillaient toute sa pureté

 

quouro l’autro, la Faneto dóu malastre, mor sènso se n’en penti : Malandran, soun espous, l’avié pas vougu tua :

 

Es à Diéu de baia la vido o bèn la mort ;

 

Pèr elo, pas ges de sepóuturo, pas ges de crous, pas ges de signe pèr n’en marca lou cros. Voulounta de Malandran :

 

Morto coume un dana, coume un chin enterrado ;

Ah ! lou pan dóu pecat es amar, cambarado !

 

Vaqui : Phèdre a la gràci de mouri, regretouso de soun pecat, quouro Faneto mor, pecadouiro, coume un dana.

 

La tematico jansenisto de la gràci eficaço (ounnipoutènto) s’atrobo pièi emé Cardelino, erouïno dóu Raubatòri, la segoundo pèço d’Aubanel. Quouro soun nòvi, Estève, après quant d’evenimen ! ié dis que Diéu ié dèu forço bonur, Cardelino ié repico :

 

Diéu dèu rèn en degun,

Mai nàutri avèn besoun sèns relais de sa gràci,

De sa misericòrdi.

 

Aquelo gràci d’aqui, la Cardelino d’Aubanel l’espremis, de-bon, coume uno jansenisto : s’amerito pas, es un presènt de Diéu, d’à gràtis. Sèns Éu, ges de sauvamen.

 

La tresenco pèço d’Aubanel, Lou Pastre, ilustro la gràci divino de dos sorre.

 

Melano, fourçado tres jour à-de-rèng pèr Cabrau, lou pastre ferouge, i’escapo. S’entorno vers sa sorre. Aqui, d’à ginoun, gramacìo Diéu de l’agué sauvado e remandado au siéu :

 

Moun Diéu, noun sai coume vous dire / Gramaci

 

Fabresso, sorre de Melano, raubado pièi pèr lou Cabrau prego Diéu :

 

O Segnour, se poudiéu mouri, mai mouri vierge !…

 

Gramaci Diéu, quouro, assabentado pèr Cabrau éu-meme, Fabresso se pòu deliéura de la vido en rousigant l’estranglo-loup, que « tuo tout, ome e toro » prego Diéu :

 

Segnour, avès pieta de iéu,

Car me baias l’engen pèr mouri.

Benurouso mort qu’a rèn d’un pecat bord que :

Perdounas-me !… Vous que m’avès baia la vido,

Pèr vous meme, moun Diéu, que noun me la garas ?

Fugissènt dins la mort, fugisse en vòsti bras ;

[…]

Eh ! bèn, more, o moun cors, lou fau, mai ; o moun amo,

Casto retourno à Diéu, emé ta puro flamo !

 

Legèire, mis ami, dóu tiatre d’Aubanel, avèn destria aquéli que, touca pèr la gràci divino – Cardelino, Melano, Fabresso – persounificon lou Bèn. À-n’éli, poudrien apoundre Malandran, lou qu’à Diéu leissè lou punimen de la femo infidèlo. Au contro, maudi sié qu’a pas reçaupu la gràci divino : Faneto, Barban e li caraco. Pèr quand à Cabrau, lou pastre, represènto pas lou Mau. ES lou Mau. Bèn e Mau mescla dins la memo obro. Aqueste counfrount es, pièi, counforme i règlo dóu drame roumanti tau coume es publica dins la préface de Cromwell. Hugo ié prescriéu la mescladisso lou croutesc, lou Mau au Bèn, au sublime.

 

Vaqui perqué lou founs jansenisto de Phèdre s’apàrio au drame roumanti d’Aubanel. Oh ! D’aquel Aubanel ! Quet dramatisto d’elèi !

 

Sabe proun, Legèire, ço que me poudès remanda : segur que lou founs jansenisto dóu tiatre aubanelen a quaucarèn de la Phèdre racinenco. Em’enca, aqui dedins, i’aurié-ti pas quaucarèn de la vido, dis idèio d’Aubanel éu-meme ?

 

Osco ! Acò’s proun verai pèr n’en faire un autre estùdi. Couleita li temouniage avignounen, despueia la courrespoundènci siéuno, basto ! s’entrauca dins la vido d’Aubanel. Es que lou jansenisme s’avaliguè pas emé lou siècle 17 : au tèms d’Aubanel, s’esperlounguè dins uno meno de galicanisme.

 

Mai acò’s de figo d’uno autro banasto que n’en tournarai-parla dins quauque coulòqui avignounen venènt.

 

Alor, vous countarai coume, pèr l’encauso de sis idèio poulitico, religiouso e prouvençalo, fuguè reçaupu lou tiatre d’Aubanel autambèn dins li mitan prouvençalisant coume dins li mitan catouli em’ultramountan.

OUDILO DELMAS

________________________________________________________________________________________________________

 

 

 

 

 

 

 


Viewing all articles
Browse latest Browse all 13